درباره موسسه:
از زمان تأسیس خود، آرشیو تاریخی سارایوو، علیرغم تمامی دشواری‌ها، تا به امروز به‌عنوان یک نهاد مرکزی در حوزه فعالیت‌های آرشیوی باقی مانده و نقشی بی‌بدیل در مطالعه گذشته ملی و محلی ما ایفا کرده است. میراث گردآوری‌شده و سامان‌یافته در مخازن این آرشیو، منبعی پایان‌ناپذیر برای پژوهش در رویدادهای تاریخی و دیگر وقایع گذشته بوده و همچنین بنیانی برای درک شرایط معاصر فراهم آورده است.
آرشیو تاریخی سارایوو در طول ۶۸ سال فعالیت خود، سرنوشت شهر محل تأسیس خود را تجربه کرده است. موفقیت‌های این نهاد همواره به شرایط واقعی، به‌ویژه چارچوب‌های اداری و سیاسی که در آن فعالیت می‌کرده، محدود شده است. در مسیر توسعه آن، دوره‌های پیشرفت و سردرگمی، صعود و سقوط، تغییر در صلاحیت‌ها و ساختارهای حقوقی، جابجایی و مشکلات فراوان دیگر وجود داشته است. با این حال، علیرغم این چالش‌ها، آرشیو توانسته است در برابر تمامی دشواری‌های زمانه مقاومت کرده و با وجود اینکه تلاش کارکنان آن اغلب پنهان و کمتر شناخته‌شده بود، شأن و حرمت حرفه‌ای خود را حفظ کند.
یکی از دستاوردهای بزرگ این آرشیو، بازتاب آن در آثار متعددی است که بر اساس اسناد آرشیوی آن شکل گرفته‌اند، همچنین در فعالیت‌های انتشاراتی آن. نمایشگاه‌های گوناگون بر اساس اسناد غنی و منحصر به‌فرد این آرشیو که بیش از ۱۰,۰۰۰ متر طول دارند، و دیگر شاخص‌های مرتبط مانند مرتب‌سازی کامل مجموعه‌های آرشیوی، کتابخانه‌ای و اسناد آن، امروز این آرشیو را به نهاد اصلی برای مطالعه تاریخ، فرهنگ، اقتصاد و دیگر جنبه‌های زندگی مردم تبدیل کرده است که طی قرن‌ها در منطقه سارایوو و حتی فراتر از آن سکونت داشته‌اند.
از زمان تأسیس تا امروز، آرشیو تاریخی سارایوو، با وجود کمبود نیروهای متخصص، فضای مناسب برای نگهداری و منابع مالی، موفق شده است حجم زیادی از اسناد آرشیوی ارزشمند را که در شرایط نامناسب در انبارها، زیرزمین‌ها، یا اتاق‌های غیرمناسب نهادهای دولتی، فرهنگی، آموزشی، اقتصادی و دیگر مؤسسات نگهداری می‌شدند، جمع‌آوری، پردازش و حفظ کند. این اسناد که طی بیش از پنج قرن ایجاد شده‌اند، در خطر آسیب‌دیدگی یا نابودی کامل بودند، چه به دلیل بی‌توجهی دارندگانشان و چه به علت چالش‌ها و نیازهای مختلفی که در طول دوره‌های گوناگون بر مناطق بوسنی و هرزگوین تأثیر گذاشته‌اند.
قدیمی‌ترین اسناد آرشیوی این مجموعه به دوره عثمانی برمی‌گردد و بیش از ۱۴,۰۰۰ واحد آرشیوی را شامل می‌شود. این اسناد که به صورت خطی و چاپی (به زبان‌های ترکی، عربی و فارسی) هستند، شامل مدارک، دفاتر ثبت، سجل‌ها (دفاتر قضایی)، کتاب‌های خطی و چاپی، سالنامه‌ها، تقویم‌ها، روزنامه‌ها، مجلات، نقشه‌های جغرافیایی و موارد مشابه می‌شوند. از میان این مجموعه‌ها، نسخه خطی وصیت‌نامه امام ابوحنیفه که در سال ۷۶۷ میلادی (۱۵۰ هجری) درگذشته است، جلب‌توجه می‌کند. همچنین پنج دفتر صنف دباغان سارایوو از سال‌های ۱۷۲۶، ۱۷۵۰، ۱۷۷۷، ۱۷۸۹ و ۱۸۲۳ میلادی بسیار ارزشمند است.
از دوره حکومت اتریش-مجارستان (۱۸۷۸-۱۹۱۸) نیز حجم قابل‌توجهی از اسناد آرشیوی حفظ شده است، به‌ویژه مجموعه‌های مربوط به اداره کل حکومتی سارایوو (۱۸۷۹-۱۹۱۸)، شهرداری سارایوو، دادگاه‌های محلی و نظامی (۱۹۱۴-۱۹۱۸) و همچنین اسناد متعدد مرتبط با مدارس آن دوره.
دوره‌های میان دو جنگ جهانی (۱۹۱۸-۱۹۴۱) و دوران جمهوری فدرال یوگسلاوی (۱۹۴۵-۱۹۹۲) نیز دارای اسناد آرشیوی غنی‌ای هستند که بخش‌های مهمی از تاریخ اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی سارایوو و بوسنی و هرزگوین را پوشش می‌دهند.
آرشیو تاریخی سارایوو به جمع‌آوری و حفظ اسناد دوره جنگ (۱۹۹۲-۱۹۹۶) نیز پرداخته و این اسناد به‌عنوان منابع ارزشمندی برای مطالعه این دوره کوتاه اما بسیار مهم در تاریخ این منطقه شناخته می‌شوند.
همچنین مجموعه‌های شخصی و خانوادگی نگهداری‌شده در این آرشیو، مانند خانواده‌های معروفی چون دسپیچ، چورچیچ و دیگران، ارزش بالایی دارند. از دیگر مجموعه‌های قابل‌توجه این آرشیو می‌توان به مجموعه پوسترها، نقشه‌ها، و عکس‌هایی از سال‌های ۱۸۷۸ تا ۱۹۴۵ اشاره کرد که اهمیت خاصی در پژوهش‌های تاریخی دارند.
تاریخچه موسسه
تاریخچه موسسه آرشیو تاریخی سارایوو به سال ۱۹۴۸ بازمی‌گردد. این موسسه در دوره پس از جنگ جهانی دوم و در چارچوب سازماندهی مجدد نهادهای فرهنگی و آموزشی در جمهوری فدرال یوگسلاوی تأسیس شد.
هدف از تأسیس این آرشیو، گردآوری و حفاظت از اسناد تاریخی مربوط به سارایوو و مناطق اطراف آن بود که شامل دوره‌های مختلف تاریخی می‌شد:
- دوره عثمانی (۱۴۶۳-۱۸۷۸) : اسنادی مرتبط با مدیریت، مذهب، آموزش و امور اجتماعی.
- دوره اتریش-مجارستان (۱۸۷۸-۱۹۱۸) : اسنادی مربوط به تحولات مدرن‌سازی، زیرساخت‌ها و تغییرات اجتماعی.
- دوره میان دو جنگ جهانی (۱۹۱۸-۱۹۴۱) : اطلاعاتی در خصوص جنبش‌های ملی، تحولات فرهنگی و تغییرات سیاسی.
- دوره پس از جنگ جهانی دوم: اسناد مربوط به توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی سارایوو.
اهداف موسسه
اهداف اصلی موسسه آرشیو تاریخی سارایوو عبارتند از:
۱. حفظ اسناد تاریخی: حفاظت از اسناد و منابع آرشیوی که از اهمیت تاریخی برخوردارند. این شامل بازیابی و مرمت اسناد آسیب‌دیده می‌شود.
۲. گردآوری اطلاعات: جمع‌آوری اسناد مرتبط با تاریخ سارایوو و مناطق اطراف، از جمله نقشه‌ها، تصاویر، و دست‌نوشته‌ها.
۳. آموزش و پژوهش: ارائه خدمات پژوهشی به تاریخ‌دانان، دانشجویان، و پژوهشگران.
۴. ارتقای آگاهی عمومی: ترویج اهمیت اسناد تاریخی از طریق نمایشگاه‌ها، کنفرانس‌ها و برنامه‌های آموزشی.
۵. دیجیتالی‌سازی: دیجیتالی کردن اسناد آرشیوی برای دسترسی آسان‌تر و حفاظت طولانی‌مدت.
فعالیت‌ها و دستاوردها
۱. حفاظت و مرمت:
موسسه دارای یک واحد تخصصی برای مرمت اسناد است که با استفاده از فناوری‌های مدرن، از آسیب‌دیدگی و از بین رفتن منابع تاریخی جلوگیری می‌کند.
۲. دیجیتالی‌سازی اسناد:
یکی از پروژه‌های بزرگ این موسسه، دیجیتالی‌سازی مجموعه‌های آرشیوی است. این پروژه با هدف دسترسی گسترده‌تر محققان و حفظ بهتر اسناد انجام می‌شود.
۳. نمایشگاه‌ها و کنفرانس‌ها:
موسسه آرشیو تاریخی سارایوو به صورت دوره‌ای نمایشگاه‌هایی از اسناد تاریخی برگزار می‌کند. این نمایشگاه‌ها موضوعات مختلفی مانند تاریخ فرهنگی، نقش سارایوو در جنگ جهانی اول، یا تاریخ ادیان در این شهر را پوشش می‌دهند.
۴. تألیف و انتشار:
این آرشیو به تألیف و انتشار کتاب‌ها، مقالات و راهنماهای علمی درباره تاریخ سارایوو و بوسنی و هرزگوین می‌پردازد.
۵. پروژه‌های بین‌المللی:
موسسه در پروژه‌های بین‌المللی همکاری می‌کند، از جمله برنامه‌هایی که با یونسکو یا اتحادیه اروپا برای حفاظت از میراث فرهنگی بالکان انجام می‌شود.
۶. همکاری با مراکز علمی:
موسسه ارتباط نزدیکی با دانشگاه سارایوو و دیگر مراکز علمی و پژوهشی در سراسر جهان دارد.
چالش‌ها
۱. آسیب‌های ناشی از جنگ:
در طول جنگ بوسنی (۱۹۹۲-۱۹۹۵)، بسیاری از اسناد تاریخی آسیب دیدند یا از بین رفتند. بازسازی این مجموعه‌ها یکی از چالش‌های اصلی موسسه بوده است.
۲. کمبود بودجه:
تأمین بودجه کافی برای نگهداری اسناد و پروژه‌های دیجیتالی‌سازی یکی دیگر از موانع است.
۳. دسترسی محدود:
بسیاری از اسناد قدیمی هنوز نیازمند دیجیتالی‌سازی و مستندسازی هستند تا برای پژوهشگران در دسترس قرار گیرند.
اهمیت موسسه در سطح بین‌المللی
آرشیو تاریخی سارایوو تنها یک مرکز محلی نیست؛ این موسسه به عنوان یک گنجینه ارزشمند از تاریخ منطقه‌ای و جهانی شناخته می‌شود. به ویژه در موضوعاتی مانند:
- جنگ جهانی اول: به دلیل ترور آرشیدوک فرانتس فردیناند در سارایوو که جرقه آغاز جنگ جهانی اول بود، بسیاری از اسناد مرتبط در این آرشیو نگهداری می‌شوند.
- تاریخ ادیان: به دلیل تنوع مذهبی سارایوو، اسناد مرتبط با اسلام، مسیحیت و یهودیت اهمیت ویژه‌ای دارند.
- همزیستی فرهنگی: آرشیو نشان‌دهنده تاریخچه همزیستی قومی و فرهنگی در بوسنی و هرزگوین است.
نتیجه‌گیری
موسسه آرشیو تاریخی سارایوو نه تنها به عنوان یک نگهبان گذشته عمل می‌کند، بلکه پلی میان گذشته، حال و آینده است. این نهاد با فعالیت‌های گسترده در زمینه حفاظت، پژوهش و آموزش، به جامعه علمی و فرهنگی کمک شایانی کرده و نقش مهمی در حفظ میراث فرهنگی و تاریخی بالکان دارد. توسعه همکاری‌های بین‌المللی و حمایت‌های مالی و فنی می‌تواند به تقویت بیشتر این موسسه کمک کند.
منبع: سایت موسسه آرشیو تاریخی سارایوو - ۱۴۰۳/۹/۲۲
نظر شما